“Το μεγαλείο ενός έθνους και η ηθική του πρόοδος κρίνεται απο το πως φέρεται στα ζώα. Στο μυαλό μου, η ζωή ενός προβάτου δεν είναι λιγότερη πολύτιμη από αυτή ενός ανθρώπου.” – Μαχάτμα Γάντι
Για να πω την αλήθεια το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, έτσι όπως τα γιορτάζουμε σήμερα, δεν μου αρέσουν καθόλου.
Αυτές οι γιορτές απαιτούν μια ψυχική και πνευματική προετοιμασία για τους πιστούς. Αυτή η προεργασία δεν υπάρχει σήμερα και αυτό δεν μου αρέσει καθόλου. Ακόμα και για εκείνους που δεν έχουν βαθιά πίστη, το ίδιο το νόημα αυτών των γιορτών είναι ικανό να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά και να τους θέσει σε περισυλλογή γύρω από τη ζωή τους και την εξάσκηση της θρησκευτικής τους νοημοσύνης. Για αυτό και τα σχολεία κλείνουν για δύο εβδομάδες.
Όμως και αυτήν τη χρονιά το Πάσχα πέρασε όπως ήρθε. Δεν αντιλέγω, στο ότι το Πάσχα είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να ανταμώσουμε με αγαπημένα μας πρόσωπα, συγγενικά και φιλικά. Και η εγκαρδιότητα μαζί με την αγάπη που μας βγαίνουν εκείνη τη στιγμή, ίσως μας φέρνουν εμμέσως κοντά στο θρησκευτικό νόημα της γιορτής. Θέλω να πω πως, αν και το νόημα του είναι η αγάπη και η θυσία για τον συνάνθρωπό μας, ωστόσο για πολλούς από εμάς το Πάσχα δεν είναι τίποτα άλλο από μια ευκαιρία να ξεφύγουμε από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και απλώς να χαλαρώσουμε. Παλαιότερα, αρκετές μέρες πριν την Ανάσταση, οι άνθρωποι προετοιμάζονταν για να γιορτάσουν το “Χριστός ανέστη”. Σήμερα, παίρνουμε καταϊδρωμένοι την άδεια των τριών-τεσσάρων ημερών και τρέχουμε το μεγάλο Σάββατο σαν τρελοί να ψωνίσουμε αρνάκια και ό,τι επιβάλλει το τραπέζι της Λαμπρής. Εκτελούμε τυπικά το θρησκευτικό μας καθήκον και μόλις ακουστεί το “Χριστός ανέστη” μην τον είδατε τον Παναή… Την κοπανάμε ανακουφισμένοι στα σπίτια μας και πλακωνόμαστε από τα μεσάνυχτα έως την άλλη μέρα στη μαγειρίτσα, τα αυγά, τα κρέατα και οποιοδήποτε άλλο μέσο τροφικής αυτοκτονίας έχουμε διαθέσιμο εκείνη τη στιγμή.
Επίσης, δεν με βρίσκει σύμφωνο η αναχρονιστική εφαρμογή των παλαιών εθίμων. Είναι ανάγκη πολλά από αυτά να αναπροσαρμοστούν στον σύγχρονο τρόπο ζωής μας. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει κανένας λόγος να κόβουμε δέντρα για τα Χριστούγεννα ή να σφάζουμε χιλιάδες αρνιά το Πάσχα. Δεν μας το επιβάλλει η θρησκεία μας ούτε είναι αναπόσπαστο κομμάτι του βαθύτερου νοήματος που εκπέμπουν αυτές οι θρησκευτικές εορτές.
Ως προς τα χριστουγεννιάτικα έλατα, αν ανατρέξουμε στο παρελθόν θα δούμε ότι πριν κάποιους αιώνες οι άνθρωποι ήταν φτωχότεροι σε υλικά αγαθά και έπρεπε να γιορτάσουν με ό,τι είχαν εύκαιρο και υπήρχε σε αφθονία. Δεν υπήρχε καν οικολογική συνείδηση ούτε και κρατικός προγραμματισμός. Στα Χριστούγεννα, τι πιο φυσικό, έκοβαν ένα έλατο γιατί αυτό ήταν σε αφθονία και περισσότερο προσιτό (στην πραγματικότητα μπορεί και να μην το έκοβαν καν, αλλά να στόλιζαν το έλατο της αυλής τους). Εξάλλου, το έθιμο του έλατου μας έρχεται από τη βόρεια Ευρώπη, οπού εκεί αυτά τα δέντρα ευδοκιμούν εν αφθονία. Και ναι, τα έλατα ίσως να τα αγοράζουμε ακόμα από συνήθεια ή συμβολισμό ή θέλοντας να ξαναζήσουμε τις παιδικές μας αναμνήσεις, παρόλα αυτά ένα ναυτικό καραβάκι και μια φάτνη θα ήταν καλύτερα. Είναι το οξύμωρο της υπόθεσης από τη μια να φυτεύουμε έλατα για να τα κόψουμε τα επόμενα Χριστούγεννα και από την άλλη κάθε καλοκαίρι που μας καίγονται πόσα δάση να ανησυχούμε αν θα γίνουν δεντροφυτεύσεις και να κραυγάζουμε για το πόσα λίγα δάση και δέντρα μας έχουν απομείνει. Σπαράζεται η καρδιά μου όταν βλέπω τα κομμένα δέντρα κάθε Γενάρη να αργοπεθαίνουν από αυτό το ανόητο έθιμο.
Και για τη μαζική γενοκτονία τόσων αρνιών, τι μπορούμε να πούμε; Η σφαγή στα αρχαιότερα χρόνια επιτελούσε κυρίως τον σκοπό της θυσίας. Το στοιχείο αυτό το συναντάμε σχεδόν σε όλες τις θρησκείες. Οι άνθρωποι πάντα θυσίαζαν προς τιμήν των Θεών τους ό,τι θεωρούσαν πιο σπουδαίο. Οι χριστιανοί ήταν επί το πλήστον γεωργοί και κτηνοτρόφοι και το πιο σπουδαίο για αυτούς ήταν τα ζώα τους. Έσφαζαν αρνιά γιατί αυτά είχαν. Από την άλλη, η σφαγή ενός ζώου ήταν και μια καλή ευκαιρία για αυτούν να γευτούν λίγο κρέας, αφού τέτοιο έτρωγαν πολύ αραιά, στην καλύτερη περίπτωση μια φορά τον μήνα. Ωστόσο, για έμας, έτσι όπως έχει καταντήσει ο τρόπος ζωής μας σήμερα, το να φάμε κρέας δεν είναι πια από μόνο του ένα σημαντικό, ευλαβικό γεγονός. Μάλλον θα έπρεπε να γιορτάζουμε με το να τρώγαμε κάτι σπουδαίο, κάποιο φαγητό που δεν τρώμε καθημερινά και που είναι καλό για την υγεία μας. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ψάρι ή ένα εκλεκτό φαγητό φυτικής σύστασης. Κρέας θα μπορούσαμε να τρώμε πιο αραιά και συγκρατημένα.
Η θυσία ενός ζώου είναι τελετή. Για οποιονδήποτε πολιτισμένο λαό είναι κάτι δυσάρεστο, ένα τίμημα που πρέπει να πληρωθεί για να έρθει η ελπίδα, το καινούριο, η Ανάσταση… Σήμερα, αυτό το είδος τελετής μπορούμε να να το βιώσουμε περισσότερο πνευματικά και λιγότερο υλικά. Δεν απαιτείται η θέα του αναβλύζοντος αίματος για να συλλάβουμε το νόημα της θυσίας και της Ανάστασης, έχουμε και την παιδεία και το πνεύμα να καλλιεργήσουμε τη θρησκευτική μας νοημοσύνη και να εμβαθύνουμε στο νόημα της γιορτής του Πάσχα.
Δεν μου αρέσει, επίσης, που τα έθιμα στη σημερινή εποχή έχουν καταντήσει και εργαλεία καταναλωτικού προσηλυτισμού και χειραγώγισης. Ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο γίνεται εργαλείο που προκαλεί τον συνειρμό του οικογενειακού τραπεζιού και των καταναλωτικών αγαθών που αυτό συνεπάγεται. Η σφαγή των αρνιών είναι μια ολόκληρη βιομηχανία. Από την κτηνοτροφία μέχρι τις ηλεκτρικές σούβλες, όλα γίνονται για το χρήμα και το φαγητό.
Αν το ψάξουμε βαθύτερα θα βρούμε και άλλα πολλά τέτοιου είδους έθιμα.
Δεν εξαιρώ τον εαυτό μου από τα παραπάνω και κάνω και εγώ την αυτοκριτική μου. Έχω δει να κόβουν έλατα σε δάσος και έχω ζήσει από κοντά την εμπειρία της σφαγής ενός ζώου. Και τα δύο είναι αποτρόπαια θεάματα. Δεν αντιλέγω, πρέπει να υπάρχουν έθιμα, αλλά στη σημερινή εποχή που θέλουμε να λεγόμαστε “πολιτισμένοι άνθρωποι”, που έχουμε πολύπλευρη και ευρεία παιδεία και που νέες οικολογικές προκλήσεις χτυπούν την πόρτα μας, είναι αδιανόητο να εμμενουμε σε τέτοιες αναχρονιστικές διαδικασίες. Η ίδια η εκκλησία, αλλά και η πολιτεία θα μπορούσαν να εισάγουν σε δημόσιο διάλογο κάποιες προτάσεις σχετικά με την αντικατάσταση αυτών των εθίμων από άλλα πιο οικολογικά και προσαρμοσμένα στη σύγχρονη εποχή. Όπως ανάφερα πιο πάνω, ένα καραβάκι με μια φάτνη και ένα άλλο φαγητό για το πάσχα (π.χ. ψάρι) θα ήταν μια καλή αρχή. Παραπέρα, τα βαμμένα κόκκινα αυγά, με τον συμβολισμό τους, όπως και πόσα άλλα καλά για την εποχή μας έθιμα θα ήταν σωστό να μην αλλάξουν.
A lamb, the main meat dish in Cyprus, is slaughtered on the streets of the capitol, Nicosia.
JB011073| Value RM| © Jonathan Blair/CORBIS
Lamb Being Slaughtered in Cyprus
